De keren dat ik voor een 60-daagse retraite in Myanmar ben geweest zijn inzichtgevend, helend en verhelderend geweest. Het heeft mij veel goeds gebracht waarvan ik nog dagelijks de vruchten pluk. Ik merk een grotere kalmte en gelijkmoedigheid in mijzelf op dan daarvoor. Ik merk ook dat het makkelijker om met uitdagende situaties om te gaan omdat ik meer intuitieve wijsheid heb ontwikkeld.
Toch is het niet alleen maar goed voor mij geweest. Ik ben tijdens de eerste 60-daagse retraite in 2013 door een hel gegaan. Dit had niet alleen met de andere cultuur, het andere klimaat en het extreme programma te maken (60 dagen van 03.00u – 21.00u continu in stilte mediteren).
Als ik nu terug kijk begrijp ik waar dat mee te maken had; de meditatie leidde mij rechtstreeks mijn eigen diep verborgen trauma in.
Vipassana meditatie kan zwaar zijn en je moet behoorlijk wat doorzettingsvermogen hebben om een 60-daagse retraite te volbrengen. Het is naast een fysieke uitdaging vooral een mentale uitdaging. Het mooie hiervan is dat er ‘no-escape’ is. Er is geen enkele ruimte om te vermijden of om vals te spelen. Als je echt je innerlijke draken wilt aangaan en hierin wilt helen, dan is dit wat mij betreft de vorm waarin dit (op eigen kracht) gebeurt. Ik heb het zelf gemerkt, er zijn diepliggende onbewuste angstpatronen aangeraakt en geheeld. Deze patronen lagen zo subtiel verscholen in mijn geest, dat ik ze in het dagelijks leven nooit heb kunnen zien. Zelfs niet tijdens de jarenlange intensieve therapeutische begeleiding die ik heb gehad.
Tijdens de beoefening van vipassana-mediatie richt je continu je aandacht naar binnen waardoor deze aangescherpt en verfijnd raakt. Hiernaast ontwikkel je een grote observatiekracht. Hierdoor kun je op een gegeven moment hele subtiele veranderingen waarnemen die verschijnen en verdwijnen in je ervaringsveld.
Het effect hiervan is dat je dan kunt opmerken waar en wanneer er diep in de geest prille stress- of onheilzame patronen ‘geboren’ worden. Dit opmerken maakt tegelijkertijd dat deze patronen kalmeren en uitdoven. Met andere woorden, de diepe en oorspronkelijke oorzaak van onze stress wordt opgelost. Dit gaat ver vooruit aan het niveau van gedachten, overtuigingen en emoties, want deze zijn slechts een oorzaak van deze dieperliggende subtiele patronen. Als je deze meditatievorm lang genoeg beoefent, dan zuiver je de geest stap voor stap van deze onheilzame patronen.
Het enige wat dan overblijft is onze oorspronkelijke natuur, die zich uit in vreugde, geluk, kalmte, sereniteit, innerlijke vrede, gelijkmoedigheid en intuitieve wijsheid. Je kunt je misschien voorstellen dat dit uiteindelijk leidt tot een totale zuivering van de onheilzame factoren van de geest. En eenvoudig gezegd is dit wat in het Boeddhisme wordt geduid met verlichting.
Maar,
Als er trauma-energie in ons systeem zit, dan kan deze meditatie-vorm te heftig zijn. Trauma-energie is vastgezette en onafgeronde energie, in de vorm van onderdrukte gedissocieerde herinneringen of emoties, vaak vastgezet in ons zenuwstelsel. Bij veel mensen ligt hun trauma-energie opgeborgen onder coping-strategieën. Dit zijn, zeg maar, kleine patronen die zorgen dat de aandacht weggaat bij deze traumatische herinneringen. Voorbeelden hiervan zijn, in gedachten schieten, wegdromen, naar buiten richten op anderen of externe objecten, verzeilt raken in verlangen of aversie, in irritatie of boosheid schieten, in arrogantie schieten, of juist in minderwaardigheid, overgenomen worden door angst, etc, etc.
Door deze coping-strategieën is het bijna onmogelijk om de subtiele dissociaties bewust op te roepen. En dat is maar goed ook omdat we hiermee beschermd worden tegen deze overweldigende energie die hierin opgeslagen ligt. Voor sommige mensen die lijden onder complexe vormen van PTSS is het juist bijna onmogelijk om de trauma-energie te reguleren. Hun leven bestaat uit een aaneenschakeling van zogenaamde herbelevingen, die getriggerd worden door uiteenlopende gebeurtenissen in het leven. Soms gebeurt dit in actie, soms gebeurt dit in ontspanning en soms komt het uit een onverwachte hoek (een geur, een stem, een sfeer, een locatie, etc.). Er is dan onvoldoende kracht in het zenuwstelsel aanwezig om dit te kunnen reguleren. Meestal hebben deze mensen hier een modus in gevonden en hun eigen coping ontwikkeld om de overweldigende energie te vermijden.
Met vipassana meditatie richten we onze aandacht, en leren we niet te reageren op wat er ook verschijnt. Hiermee wordt de beschermende coping-strategieën uitgeschakeld en komt de onderdrukte trauma energie vrij. Aan de ene kant is dit goed, want dat geeft een kans op verwerking maar aan de andere kant kan deze trauma-energie zo overweldigend zijn, dat we het trauma herbeleven en hierdoor zelf kunnen her-traumatiseren
Dit laatste was wat er in mijn eerste retraite gebeurde. Het was alsof mijn hoofd wilde ontploffen, mijn hart het begaf en daarnaast verdween het contact met mijn lichaam. Ik leek te zweven op een onaangename manier met een extreme angst. De angst escaleerde en mijn systeem kwam in een paniek-modus terecht waar ik de controle in leek te verliezen. Er kwamen herinneringen uit het verleden op en mijn lichaam begon ongecontroleerde bewegingen te maken. Ik dacht dat ik gek werd.
Op zich is dit nog niet eens zo erg. In een retraite gaan mensen door de meest bizarre ervaringen heen. Het is alleen belangrijk dat er dan een begeleider is die je hier doorheen loodst op een stevige, liefdevolle en veilige manier en je terugbrengt binnen de grenzen van jouw eigen veerkracht. Het probleem in Birma was dat door het cultuurverschil en het taalprobleem, mijn leraar mij niet de veiligheid kon geven die ik nodig had. Mijn systeem ging daardoor te ver buiten mijn ‘window of tolerance’ en kwam ik in de enorme onmacht terecht die ik als kind ook had ervaren.
Gelukkig had ik in die tijd een klein boekje over trauma bij me en heb dit (stiekem) gelezen. Dit plaatste voor mij een en ander in perspectief en omdat er een paar vaardigheden in werden beschreven om te reguleren, kon ik verder met de beoefening. Dit boekje was geschreven door Peter Levine, de grondlegger van Somatic Experiencing.
Later, nadat ik tijdens mijn opleiding tot Somatic Experiencing Therapeut had geleerd hoe ik mijzelf op een subtiele manier kon reguleren, werden de 60-daagse retraites beter te doen voor mij. Ik kon in een vroeg stadium de trauma energie herkennen, reguleren en het laten afvloeien via mijn lichaam. Dit gaf mij de mogelijkheid dat ik zelf door deze trauma-ervaringen kon navigeren en veel beter in de ontspanning en kalmte kon blijven.
Omdat de kennis van trauma en ons zenuwstelsel pas de laatste jaren is toegenomen, is het nu pas mogelijk om dit in te bedden in de ruim 2500 jaar oude techniek van vipassana meditatie.
Wat mij betreft is vipassana meditatie in zijn originele vorm, nog steeds de weg om tot innerlijke bevrijding te komen. Daar hoeft niets aan versleuteld te worden. Maar voor de eerste stappen op dit pad is het nodig dat er voldoende innerlijke basis en veerkracht is om het aan te kunnen.
Dit is waarom ik de driedaagse Trauma Sensitive Retreat in het leven geroepen heb. Hierin leer je de basis van vipassana meditatie en tegelijkertijd hoe je jezelf kunt reguleren en containen, en hoe je je veerkracht kunt vergroten als je systeem geplaagd wordt door onopgelost trauma.
