Ik werd heel blij toen ik dit filmpje zag, omdat dit zo duidelijk maakt waarin mensen met angst, paniek en trauma verzeilt in kunnen raken als ze proberen te ontspannen. Ongemerkt zijn ze aan het vechten tegen de sensaties die samen gaan met angst en paniek, en maken het daardoor juist groter in plaats van de oorzaak aan te pakken.
Heel vaak wordt mindfulness als een soort heilige graal bestempeld, maar het gaat mis wanneer men niet precies begrijpt wat de beoefening van mindfulness inhoudt. Op een populaire manier wordt gezegd dat het gaat over in het hier en nu zijn, zonder daar heldere instructies over te geven. Ga maar eens na hoe het is als je middenin een herbeleving zit, en iemand het goed bedoelde advies geeft; “je moet niet in het verleden zitten maar in het hier en nu.” Of, ga maar terug naar je ademhaling, terwijl je tegen hyperventilatie aan zit.
Laatst hoorde ik een GZ-psycholoog zeggen, toen ik vertelde over een vipassana (mindfulness) retraite waar ik aan mee had gedaan, “Oh ja dat gaat over letten op je ademhaling”. Ik reageerde er niet op, maar er bekroop mij een onbehagelijk gevoel van miskenning. Ik beoefen al jaren vipassana en Mettã meditatie (het cultiveren van een vriendelijke houding naar jezelf en de rest van de wereld). Dit gaat over oneindig veel meer, en het heeft veel raakvlakken met de laatste ontwikkelingen in de psychotherapie.
Veel mensen noemen mindfulness in één adem met de zogenaamde ademmeditatie. Eigenlijk is dit geen mindfulness meditatie maar concentratie meditatie (Samatha meditatie), met de ademhaling als object van aandacht. Dit veroorzaakt een kalmte van geest en daardoor is het ook zo populair. Maar wanneer je stopt met het beoefenen ervan, verdwijnt de kalmte als sneeuw voor de zon. Zeker voor mensen die dealen met angst of paniek. En voor mensen met een trauma-verleden, kan het letten op de ademhaling juist ontregelend werken.
Waar mindfulness meer over gaat, is het ontwikkelen van onderscheidingsvermogen over de subtiele geneigdheden van onze geest. Hoe reageert de geest op iets wat buiten ons gebeurt en ook wat er binnenin ons gebeurt? We oefenen om met een actieve houding te voorkomen dat wat we zien, horen, voelen met het lichaam, ruiken, proeven leidt tot een escalatie in onszelf. Tegelijkertijd proberen we ook te voorkomen dat wat opgeslagen ligt in ons mentale domein (herinneringen, associaties, conditioneringen) leidt tot een escalatie in onszelf.
Dit kan enorm uitdagend zijn omdat het zo subtiel en gelaagd is wat er gebeurt. Aan de andere kant is het nog uitdagender dit onderscheidingsvermogen te ontwikkelen wanneer er trauma speelt. Op het moment dat we naar binnen keren kunnen we al overspoeld raken door de enorme lading die hiermee vrij komt. Daarom is het nodig om in hele kleine stapjes naar binnen te keren en vaardigheden aan te leren om de aandacht anders te richten voordat we overspoelt raken. Als je ervaring hebt met trauma, weet je waarschijnlijk dat dit millimeterwerk lijkt.
Trauma Sensitieve Mindfulness
In onze Trauma Sensitieve Mindfulness training ligt de nadruk op deze gebieden. We ontwikkelen opmerkzaamheid als mentale kracht, en we ontwikkelen vaardigheden om onszelf te reguleren. En dan leren we ook nog onszelf veilig te voelen in de aanwezigheid van anderen. Anderen, die zichzelf net zo kwetsbaar voelen als onszelf.
Het gaat dus niet over leren te ontspannen, of er juist ‘doorheen’ gaan. Het gaat vooral over het ontwikkelen van een compassievolle opmerkzaamheid op onze reacties die voortkomen uit lichamelijke sensaties, wat er via onze zintuigen binnenkomt en wat zich in ons mentale domein afspeelt. Hiernaast ontwikkelen we onderscheidingsvermogen over welke reacties helpend zijn en welke reacties niet helpend zijn. Hier leren we dan de leiding over nemen, zodat het helpende (heilzame) versterkt wordt, en het niet helpende (onheilzame) in kracht afneemt.
Hiervoor is het ook nodig dat we een brug slaan tussen onze ervaring en ‘het weten’ wat deze ervaring is (mentaliseren). Bij vroegkinderlijke traumatisering, is deze brug vaak gehavend geraakt. Daarom is één van de manieren die we in Trauma Sensitieve Mindfulness gebruiken, onze interne ervaringen te labelen (mentaal benoemen). Op deze manier verbinden we diepere lagen van het brein (hippocampus) met de buitenste lagen van het brein (prefrontaalschors). We versterken letterlijk de neuronale paden die hiervoor verantwoordelijk zijn, en herstellen de brug die zo gehavend was.
En dit kan eenvoudig klinken, maar de uitvoering is vaak complex. Vooral als er afgesplitste delen in de persoonlijkheid ongemerkt voor springen. Toch, is mijn ervaring, kan dit door oneindig geduld en compassie wel bereikt worden.
Er zijn nog een paar plekjes in de volgende 8-weekse training. Klik hier voor meer informatie over trauma sensitieve mindfulness
